Posłanka Gabriela Lenartowicz o prawie górniczym

PiS chce na siłę uchwalić tę ustawę na przerwanym posiedzeniu Sejmu jeszcze tej kadencji, mimo, że już po wyborach a przepisać mają mieć zastosowanie do już toczących się spraw, zwłaszcza tych, które dotychczas były gremialnie oprotestowywane przez mieszkańców. 

Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. 

Aktualny stan prawny: 
− W procesie inwestycyjnym dotyczącym kopalni węgla kamiennego i brunatnego nie można pominąć aktów planowania przestrzennego gminy. 
− Niezgodność z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (jeżeli został on uchwalony) uniemożliwia wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (art. 80 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko; dalej: u.o.o.ś.). 

− Udzielenie koncesji na wydobywanie kopalin, w tym węgla brunatnego i kamiennego, wymaga uzgodnienia z wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta; kryterium uzgodnienia jest nienaruszanie przez planowaną działalność przeznaczenia nieruchomości określonego w planie miejscowym lub, w przypadku braku tego planu, sposobu wykorzystywania nieruchomości ustalonego w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (art. 23 ust. 2a w zw. z art. 7 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze; dalej: p.g.g.). Organ koncesyjny nie może udzielić koncesji, jeżeli wójt (burmistrz, prezydent miasta) odmówi jej uzgodnienia. 

− Państwo ma obecnie możliwość „przełamania” sprzeciwu gminy wobec lokalizacji na jej terytorium inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, do których zaliczyć można niektóre kopalnie węgla kamiennego czy brunatnego. Jeżeli inwestycja taka została wprowadzona do planu zagospodarowania przestrzennego województwa lub do rządowego programu (przyjętego w formie rozporządzenia Rady Ministrów), wojewoda może wezwać gminę do zmiany studium, a po bezskutecznym upływie wyznaczonego jej terminu, wydać w tej sprawie zarządzenie zastępcze, które wywołuje skutki prawne takie jak miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu zagospodarowaniu przestrzennym). Zarządzenie zastępcze jest aktem nadzoru podlegającym zaskarżeniu do sądu administracyjnego (tak m. in. WSA w Białymstoku, wyrok z dn. 6 marca 2014 r., II SA/Bk 1162/13). 

Podstawowe założenia projektu: 
− Rada Ministrów określi w drodze rozporządzenia listę złóż węgla kamiennego i brunatnego o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. 

− Na wniosek inwestora zainteresowanego prowadzeniem wydobycia na takim złożu Minister Środowiska wyda decyzję o utworzeniu obszaru specjalnego przeznaczenia w zakresie wydobywania węgla kamiennego lub węgla brunatnego. 

− Stroną postępowania o wydanie decyzji o utworzeniu obszaru specjalnego przeznaczenia jest wyłącznie wnioskodawca – inwestor. 

− Wydanie decyzji następuje po zasięgnięciu opinii m. in. właściwego miejscowo wójta, burmistrza lub prezydenta miasta – w zakresie polityki przestrzennej gminy. Jednakże w odróżnieniu od uzgodnienia opinia nie wiąże organu. 

− W postępowaniu o wydanie decyzji o utworzeniu obszaru specjalnego przeznaczenia wyłączono stosowanie art. 31 Kodeksu postępowania administracyjnego (wyłączono możliwość udziału organizacji społecznej). 

− Decyzja o utworzeniu obszaru specjalnego przeznaczenia określa teren objęty zamierzoną działalnością, oznaczenie nieruchomości objętych tą działalnością, rodzaj działalności, warunki i zasady zagospodarowania terenu – ma więc charakter aktu z zakresu planowania przestrzennego, jednakże wydanego w procedurze wykluczającej udział nie tylko strony społecznej, ale nawet właścicieli nieruchomości objętych decyzją. Co prawda w projekcie podkreślono, że decyzja nie narusza prawa własności i uprawnień osób trzecich, to w rzeczywistości jest odwrotnie. Decyzja determinuje bowiem treść studium i miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a do chwili jego zmiany – aktualnego planu miejscowego i studium nie stosuje się w zakresie, w jakim są one sprzeczne zgodny z decyzją (art. 42k ust. 7 projektu). Ponadto, zgodnie z art. 42k ust. 1 projektu, decyzja wiąże przy wydawaniu m. in. decyzji o pozwoleniu na budowę i decyzji o warunkach zabudowy. W rzeczywistości zatem decyzja o utworzeniu obszaru specjalnego przeznaczenia znacząco ingeruje w prawo własności (determinuje w sposób wiążący sposób zagospodarowania nieruchomości), jednocześnie pozbawiając właścicieli możliwości obrony swoich praw w postępowaniu administracyjnym i sądowo-administracyjnym. Stanowi to oczywiste, rażące naruszenie Konstytucji RP (nie tylko art. 64, ale również art. 2 tj. zasady demokratycznego państwa prawa). 

− Wykluczenie zainteresowanych stron i społeczeństwa z procesu decyzyjnego stanowi również naruszenie Konwencji z Aarhus o Dostępie do Informacji, Udziale Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostępie do Sprawiedliwości w Sprawach Dotyczących Środowiska. 

− Bardzo poważne wątpliwości budzi zgodność projektu ustawy z prawem UE. Decyzja o utworzeniu obszaru specjalnego przeznaczenia jest podejmowana przed złożeniem wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Tym samym decyzja o utworzeniu obszaru specjalnego przeznaczenia podejmowana jest z pominięciem oceny oddziaływania na środowisko. Ponieważ decyzja ta określa w sposób szczegółowy lokalizację planowanego przedsięwzięcia, determinuje w tym zakresie wariant realizacyjny analizowany w trakcie oceny oddziaływania na środowisko, co jest niedopuszczalne, gdyż analiza wariantowa oraz konsultacje społeczne powinny być prowadzone na etapie, na którym możliwa jest modyfikacja wariantu przyjętego przez inwestora. Wydanie decyzji z pominięciem oceny oddziaływania na środowisko może być uznane za niezgodne z dyrektywą 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko (dyrektywa EIA). Ponadto brak oceny oddziaływania przedsięwzięcia na gatunki i siedliska chronione w ramach obszarów Natura 2000, można rozpatrywać jako naruszenie dyrektywy ptasiej (2009/147/WE) i siedliskowej (92/43/EWG). Ponadto, ze względu na charakter decyzji o utworzeniu obszaru specjalnego przeznaczenia należy rozważyć, czy nie stanowi ona planu lub programu w rozumieniu dyrektywy 2001/42/12 w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (dyrektywa SEA). W takim wypadku wydanie decyzji powinno zostać poprzedzone strategiczną oceną oddziaływania na środowisko. 

− Z mocy ustawy decyzja o utworzeniu obszaru specjalnego przeznaczenia podlega natychmiastowemu wykonaniu (co zresztą jest mało istotne, biorąc pod uwagę, że stroną postępowania jest wyłącznie wnioskodawca). 

− Zgodnie z przepisem przejściowym (art. 3 projektu), w postępowaniach wszczętych przed wejściem w życie ustawy należy stosować przepisy znowelizowane. Toczące się postępowania mają zostać zawieszone do czasu uzyskania decyzji o utworzeniu obszaru specjalnego przeznaczenia.