Podróżuj z Ignacym: Familoki w Czerwionce

Harmonogram:

10.00 – odjazd z terenu Zabytkowej Kopalni Ignacy
10.30 – odjazd z byłego PKS w Rybniku (przy Biedronce, ul. 3 Maja 31)
11.00 – zwiedzanie Izby Pamięci KWK „Dębieńsko”
12.30 – zwiedzanie Izby Tradycji w Centrum Informacji Turystycznej
13.00 - zwiedzanie Zabytkowego Osiedla Patronackiego
14.30 – czas wolny
15.00 – wyjazd z Czerwionki
15.20 – obiad
16.00 – zwiedzanie Zabytkowej Kopalni Ignacy
17.00 – pokaz maszyny parowej w ruchu
18.00 – powrót do centrum Rybnika

Bilety 90 zł (dorośli), 60 zł (dzieci i młodzież do 18 roku życia). https://bilety.kopalniaignacy.pl/  lub w kasie biletowej Zabytkowej Kopalni Ignacy.

Cena zawiera: przejazdy autokarem, przewodnika, obiad w restauracji oraz wstęp do obiektów, w tym pokaz maszyny parowej w Zabytkowej Kopalni Ignacy.

O OBIEKCIE

Zabytkowe Osiedle Patronackie kopalni „Dębieńsko” – Familoki to jedna z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych kolonii tego typu. Obejmujące ulice Szkolną, Wolności, Słowackiego, Hallera, Kombatantów i Mickiewicza zajmuje obszar 15 ha i jest tym samym największym zachowanym obszarem familoków na Śląsku, wpisanym do rejestru zabytków w 1995r. Osiedle tworzą 84 jedno – i dwukondygnacyjne budynki, murowane z czerwonej cegły z elementami ornamentów z białej cegły glazurowanej, elementami „muru pruskiego”, fragmentami gładkich piaskowych tynków i innymi zdobieniami elewacji.

RYS HISTORYCZNY

Budowę osiedla zainicjował koncern Zjednoczone Huty Królewska i Laura, będący w posiadaniu kopalni „Dębieńsko” w Czerwionce (powiat rybnicki). Realizacja przedsięwzięcia była konieczna, gdyż do pracy w zakładzie stale poszukiwano nowych robotników, w tym górników oraz pracowników niższego i wyższego dozoru. Osiedle powstawało etapowo w latach 1898–1916. Do Czerwionki zaczęli przybywać nowi mieszkańcy, a wieś dzięki nowej dzielnicy nabrała charakteru miejskiego. Kompleks zaprojektował mistrz budowlany Stork z Czerwionki, etatowo pracujący dla koncernu.

Najcenniejsza część obejmuje obszar 15 ha. Zabudowę tworzą 84 budynki jedno- i dwukondygnacyjne, murowane z czerwonej cegły glazurowanej, elementami „muru pruskiego”, fragmentami gładkich piaskowych tynków i innymi wyróżniającymi się zdobieniami elewacji. Wejścia do budynków umiejscowiono od strony podwórza lub z boków. Poszczególne familoki mieściły 4, 6 lub 8 mieszkań, składających się z kuchni i pokoju lub kuchni i 2 pokojów. Mieszkania robotnicze w zależności od standardów zajmowały od 40 do 70 m kw. Mieszkania urzędnicze były większe. Budynki posiadały nowoczesną infrastrukturę. Wyposażone były w piece kaflowe, wodociąg i prąd elektryczny z sieci kopalnianej, lokalny system kanalizacji. Przy każdym budynku mieszkalnym zrealizowano budynki gospodarcze dla drobnej hodowli zwierząt. Zespoły budynków gospodarczych mieściły również ubikacje lokatorów. Pojedyncze rodzinne ogródki gospodarcze posiadały powierzchnię około 250 m2 każdy. Ogółem w całym zespole dawnej kolonii ogródki zajmowały powierzchnię około 6,7 ha – prawie 50% powierzchni całego dawnego zespołu.

Osiedle patronackie w Czerwionce, jak na swoje czasy, było nowoczesne, kompleksowe i samowystarczalne - znajdowało się w nim wszystko, co potrzebne pracownikowi do życia: kościół, szkoła, sklep, pralnia, suszarnia, magiel, piekarnia i lokal mieszkaniowy. Każdy z budynków miał własne podwórze, ogródek warzywny o wielkości ok. 150 m kw. z kilkoma zasadzonymi już drzewami owocowymi. Dla urozmaicenia wyglądu osiedla, założono ogródki kwiatowe i zieleńce, służące jako skwery oraz place zabaw dla dzieci. Ulice obsadzono licznie drzewami.

IZBA TRADYCJI PRZY KWK DĘBIEŃSKO

Izba Tradycji Kopalni „Dębieńsko” powstała tak naprawdę na początku lat 80 XX wieku. Jej początki należałoby datować na lata 1983-84, kiedy ówczesny dyrektor kopalni, Andrzej Kapłanek wystąpił z inicjatywą utworzenia miejsca w którym znalazłyby się pamiątki związane z kopalnią a gromadzone od lat. Wówczas powstała ona w budynku poza terenem kopalni. Od tego czasu kilkakrotnie zmieniała swoją lokalizację, by ostatecznie w 2011 trafić do budynku dawnej cechowni.

Jednym z najtrudniejszym momentów w historii Izby Tradycji KWK Dębieńsko był rok 2000, czyli moment zamknięcia kopalni. Pojawiło się realne zagrożenie, że podobnie jak w przypadku większości tego typu miejsc działających przy zamykanych kopalniach, zostanie ona zlikwidowana. To właśnie wtedy działacze Koła Zakładowego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Górnictwa podjęli starania o przejęcie opieki nad Izbą, które zakończyły się podpisaniem porozumienia z dyrektorem Kopalni Knurów pod zarząd której miała trafić Izba Tradycji, zaakceptowanego przez późniejszych zarządców obiektu: Gliwicką Spółkę Węglową i Kompanię Węglową.

Izba Tradycji obecnie podzielona jest na kąciki tematyczne przedstawiające różna aspekty górniczego życia na Śląsku. Eksponaty zostały zgromadzone w 5 pomieszczeniach o łącznej powierzchni 350 km2. Największe z pomieszczeń – sala główna (dawna cechownia kopalni) ma aż 200m2. To tutaj w szklanych gablotach, wyeksponowane są najcenniejsze pamiątki po kopalni – stare mapy, fotografie, dawne lampy górnicze czy mundur pochodzący z XX wieku. Na ścianach zamieszczono wielkie reprodukcje starych czarno-białych zdjęć kopalni i górników w niej pracujących. Znajduje się tutaj także kolekcja 13 sztandarów, w tym 5 sztandarów kopalni. Najstarszy z nich pochodzi z 1898 roku, najnowszy ma dokładnie wiek mniej – został wyszyty z okazji obchodów 100-lecia kopalni w 1998 roku.

Tuż obok głównej sali znajduje się mniejsze pomieszczenie, w którym zebrano sprzęty i przedmioty życia codziennego, narzędzia gospodarcze i rzemieślnicze, modele maszyn i urządzeń górniczych odwzorowane z niesamowitą dbałością o szczegóły. Tutaj także znajduje się sprzęt używany w grudniu każdego roku, czyli przedmioty ceremonialne i rekwizyty Karczmy Piwnej – wśród nich ławę „nigdy nieomylnego prezydium”, dyby czy skórę górniczą, wykorzystywaną przy obrzędzie skoków.

Przechodząc przez kolejne sale możemy zobaczyć wystawę o produkcji cegły. Umieszczono tam takie właśnie cegły z których zbudowane są czerwieńskie Familoki. W sali obok znajduje się ołtarz św. Barbary, patronki górników (nie ma w nim historycznego obrazu św. Barbary, który dawniej znajdował się w Izbie Tradycji – ten w 2000 roku został przeniesiony do kościoła p.w. św. Józefa).

W osobnym pomieszczeniu zaaranżowano sale kinową ze zbiorami filmów o tematyce górniczej na taśmach celulidowych 35 mm oraz zbiory nagrań na taśmach VHS. Zarejestrowano na nich ważne wydarzenia z historii Kopalni Dębieńsko.

Tuż obok salki kinowej znalazła się rekonstrukcja wyrobiska dołowego, wystawa sprzętu ratowniczego, wystawa maszyn do pisania, maszyn liczących oraz starych komputerów.